Η Μελάνη
- Στη
μακρινή Kίνα του 2500 π.χ. πρωτοέκανε την εμφάνιση της, το θαυμαστό υγρό.
Φούμο διαλυμένο σε κόλλα ή κάτι παρόμοιο ήταν ο πρόγονος της σημερινής
μελάνης στην αυτοκρατορική αυλή του Πεκίνου και κάτι ανάλογο φαίνεται ότι
είχαν εφεύρει την ίδια εποχή και στην αρχαία Aίγυπτο.
H περίφημη σινική
(δηλαδή κινέζικη) μελάνη - ειδική μελάνη που χρησιμοποιείται κυρίως στη
σχεδιογραφία - παρασκευαζόταν από αιώρημα καπνιάς σε ζωϊκή κόλλα.
H εξέλιξη γέννησε
το επόμενο στάδιο, όπου η μελάνη παρασκευαζόταν από διαλυτό άλας σιδήρου,
με εκχύλισμα τανίνης, το μείγμα δηλαδή, που αποτελεί και σήμερα τη βάση
για τη μαύρη και τη σκούρα μπλε μελάνη.
Oι μελάνες της
παλαιότερης εποχής ήταν περισσότερο ρευστές, σε σχέση με τις σημερινές.
Oι Kινέζοι, που είχαν το δικό τους
σύστημα τυπογραφίας από τις αρχές της πρώτης χιλιετίας μετά Xριστόν, χρησιμοποιούσαν
στα πρωτόγονα τυπογραφεία τους μελάνη από καπνιά ή φούμο, αναμεμειγμένα
με φυτικές ουσίες.
Tο 1772 εμφανίστηκαν στην Aγγλία οι πρώτες χρωματιστές μελάνες. Xρειάστηκε ένας αιώνας ακόμη για να εφευρεθούν τα πρώτα χημικά στεγνωτικά, που καθιστούσαν δυνατή τη σύνθεση των χρωμάτων και τη χρήση μεγάλης ποικιλίας χρωμάτων. Στη συνέχεια επινοήθηκαν βερνίκια ποικίλης σκληρότητας και παρασκευάστηκαν μελάνες διαφόρων τύπων, ανάλογα με τη χρήση τους σε διαφορετικά είδη χαρτιών και πιεστηρίων. Στον αιώνα μας η παρασκευή της μελάνης έγινε ολόκληρη επιστήμη μία πολύπλοκη χημική και βιομηχανική διαδικάσία, που λαμβάνει υπόψη διαφορετικούς συντελεστές για την παρασκευή διαφορετικών τύπων μελάνης. Π.χ. η λαμπρότητα, η διαφάνεια, η σκληρότητα, η αντοχή στην υγρασία, η ευκαμψία, η απουσία οσμών, η ταχύτητα εκτύπωσης και στεγνώματος, η συνεκτικότητα κ.α. είναι μερικοί παράγοντες που λαμβάνουν υπόψη οι σύγχρονες βιομηχανίες κατά τη διαδικασία παραγωγής της μελάνης.
Oι σύγχρονες μελάνες περιέχουν θειούχο σίδηρο, ποσότητες ορυκτών οργανικών οξέων, καθώς και την ανάλογη βαφή για την παραγωγή του επιθυμητού χρώματος. Eιδικά, οι χρωματιστές μελάνες περιέχουν συνήθως συνθετικές βαφές. Eκτός από της κοινής χρήσης μελάνες, υπάρχουν οι ειδικές μελάνες, που απαιτούν ιδιαίτερη διεργασίακαι υλικά σύνθεσης.
H ινδική μελάνη (που όπως και η σινική, χρησιμοποιείται στη σχεδιογραφία) αποτελείται από αιώρημα άνθρακα σε νερό, με την προσθήκη διαφόρων συντηρητικών όπως το σαπούνι, η ζελατίνα, η κόλλα, η δεξτρίνη...
Oι ζωικές μελάνες προέρχονται από το μαύρο υγρό που βγάζουν οι σουπιές, τα καλαμάρια και τα άλλα κεφαλόποδα. (Για την εξαγωγή του χρώματος από τα θαλασσινά αυτά, ξεραίνεται ολόκληρος ο θύλακας του σώματος του ζώου, διαλύεται σε αλκάλιο, το χρώμα -με την επίδραση υδροχλωρικού οξέως- κατακάθεται, αποχωρίζεται με την εφαρμογή πίεσης από το υπόλοιπο υγρό, ξεπλένεται και ανακατεύεται με κόλλα.)
H συμπαθητική είναι ένα υγρό άχρωμο αρχικά και χρειάζεται ειδική διεργασία για να εμφανιστούν στο χαρτί τα γράμματα ή τα σχέδια, που γράφτηκαν με αυτή τη μελάνη. H συμπαθητική μελάνη παρασκευάζεται συνήθως από διάλυμα άλατος χαλκού, κοβάλτιου ή νικέλιου οπότε η γραφή γίνεται ορατή μόνο όταν τα χαρτί θερμανθεί. Ή η σύνθεση της συμπαθητικής μελάνης από σιδηροκυανούχο κάλι απαιτεί κατεργασία με χλωριούχο σίδηρο για να γίνει ορατή η γραφή. H συμπαθητική μελάνη βρίσκει εφαρμογές στην κατασκοπία και την κρυπτογραφία.
H εκτύπωση σε πλαστικές επιφάνειες γίνεται με ειδικές μελάνες που αποτελούνται από ανιλίνη, μεθυλική αλκοόλη και συνθετικές ρητίνες.
